Những bản sao còn sót lại của bản gốc Kinh thánh gồm 42 dòng tiết lộ điều gì cho chúng ta ngày nay?
Là một nhà thiết kế kiểu chữ chuyên nghiệp (và cũng là một kẻ tò mò), bí ẩn về cái đầu tiên luôn cuốn hút chúng ta. Cụ thể hơn, ai là tác giả của những bản thiết kế mang tính cách mạng đã hình thành nên thế giới mà chúng ta biết ngày nay.Johannes Gutenberg không phải là người bình thường!
Chúng ta có một niềm tin phổ biến rằng người thợ kim hoàn ở Mainz đã tạo ra cuốn sách in đầu tiên, khi việc sắp chữ được thiết lập, hình thành lịch sử phát triển của kiểu chữ đã giúp chúng ta thưởng thức mọi cuốn sách.
Các nghệ nhân Trung Quốc đã ép mực vào giấy từ đầu thế kỷ thứ 2 sau Công nguyên. Trong khi loại chữ in có - thể - sắp - xếp - được (sắp chữ) đầu tiên lại được phát triển vào đầu thế kỷ trước ở vùng Viễn Đông, ảnh hưởng của Johannes Gutenberg đối với văn minh phương Tây vẫn chưa được biết đến.
Mặc dù Gutenberg không phải là người đầu tiên phát minh ra loại chữ in sắp xếp được, nhưng vai trò của ông rất quan trọng đối với sự khai sáng (truyền giáo) trên khắp Châu Âu. Máy in cơ giới hóa của Johannes là một cải tiến lớn so với các bản thảo viết tay và người ghi chép (tôn giáo) từ cuối thời trung cổ.
Những bản viết tay phải mất nhiều năm để hoàn thành trước đây, máy sắp chữ chỉ mất vài tuần để đổ mực. Việc sản xuất vật liệu in nhanh hơn đã trở thành bước đệm cho thiết kế và in ấn kiểu chữ hiện đại.
Mang đến sự cần thiết của việc sắp chữ đa năng, có thể đọc được, và điều đặc biệt là bộ sắp chữ đầu tiên trên thế giới đã được sử dụng trong máy in phổ biến nhất thế giới của Gutenberg chính là Kinh thánh 42 dòng, hay Kinh thánh Mazarin, hay Biblia Latina, hay còn được gọi là Kinh thánh Gutenberg.
Bản phục dựng máy in Gutenberg (đặt tại Khoa Kiểu chữ và Truyền thông Đồ họa của Đại học Reading, Vương quốc Anh). Ảnh của Ben Mitchell
Sự bất thường của kiểu chữ Kinh thánh 42 dòng
Nhiều lý thuyết, suy đoán và nỗ lực đối chiếu đã xuất hiện quanh 49 bản sao còn sót lại của Kinh thánh Gutenberg. Nhiều thế kỷ sau, các trang giấy vẫn ẩn giấu câu trả lời cho nhiều bí mật của quy trình in và công nghệ đã được sử dụng.
Phần lớn cuộc đời của Gutenberg bị che đậy. Những tài liệu và thư từ rời rạc mới cho chúng ta biết về phần đầu cuộc đời của ông: Người ta tin rằng ông rất khéo léo trong nghệ thuật giả kim, ông đến từ một vùng nổi tiếng về sản xuất rượu vang, nhưng ý tưởng về một chiếc máy có thể in lại vẫn là một bí ẩn.
Kinh thánh 42 dòng xuất hiện lần đầu tiên vào năm 1455. Đã có khoảng 180 bản được in ra. Bản in trứ danh đầu tiên khẳng định khả năng tránh được các lỗi viết tháu truyền thống. Khi tìm hiểu kỹ hơn, bạn sẽ nhanh chóng phát hiện ra có nhiều điều thú vị hơn là trang in hai cột nguyên khối gồm 42 dòng văn bản trên mỗi trang.
Mô hình 3 chiều phục dựng của máy in Gutenberg
Kinh thánh Gutenberg trông như thế nào?
Sách từ thế kỷ 15 không có trang tiêu đề, không có số trang, và hiếm khi ghi công cho máy in. Tên của Johannes Gutenberg không xuất hiện trong bất kỳ bản sao nào còn sót lại. Tuy nhiên, một nguồn lịch sử đáng tin cậy từ năm 1499 (Cologne “Cronica”) kể về Kinh thánh Gutenberg, nhưng lại không đề cập đến địa điểm hay ngày tháng chính xác.
Sự thật là, bản in Kinh thánh Gutenberg rất to lớn - theo nghĩa đen. Không in trên giấy da (giấy da bê truyền thống), Kinh thánh Gutenberg được in trên khổ giấy được gọi là "Royal" - mỗi tờ có kích thước khoảng 430 x 620mm, sau đó sẽ được gấp đôi lại (ngày nay chúng ta gọi là "tay giấy"). Nếu không phải là giấy, in ấn sẽ không phải là một thành công thương mại.
Loại mực mà Gutenberg sử dụng cũng là một trong những công cụ thủ công được phát triển của chính ông. Mực có gốc dầu, đặc và giống như sơn bóng hoặc sơn dầu. Kết quả là, mỗi chữ cái được ép lên giấy đều để lại một ít mực loang ra, tạo nên vẻ đẹp thư pháp tự nhiên nổi bật và kết cấu đặc trưng của phông chữ có màu gỉ sét.
Những gì chúng ta biết được ngày nay về một bản in Kinh thánh Gutenberg là:
- In trên giấy chất lượng cao
- Mực in làm đặc biệt chế tạo thủ công
- Mang đến các công cụ sáng tạo
Nhưng tại sao những cuốn sách in đầu tiên ở Châu Âu lại không phải là những cuốn sách có hình thức sang trọng?
Kinh thánh Gutenberg
Câu trả lời rất đơn giản.
Quá trình tạo kiểu chữ của Gutenberg tập trung vào tự động hóa, tính nhất quán và tái chế. Làm chủ sản xuất hàng loạt ở châu Âu là tầm nhìn chính của nhà phát minh, và chúng ta có thể nói thêm - một nhà thiết kế kiểu chữ chiến lược với sự nhạy bén trong kinh doanh.
Chính khuôn chữ này đã trở thành phát minh thực sự của Gutenberg, giúp tạo ra nhiều bản sao của những chữ cái đơn lẻ có cùng chiều cao. Khi việc sản xuất sách trở nên rẻ hơn nhiều, nhà in nổi tiếng này đã mở ra cánh cửa khai sáng cho mọi tầng lớp có học thức.
Mặc dù sáng tạo của ông một mình đánh dấu sự kết thúc của chữ viết tay và sự ra đời của các lỗi đánh máy như lỗi khoảng cách giữa các chữ, Gutenberg dường như không muốn phá vỡ truyền thống ghi chép.
Sự lựa chọn về hình thức chữ, kích thước sách và lề sách chứng tỏ rằng bố cục sách tuân theo hai hướng:
- Tiêu chuẩn hóa các bản thảo truyền thống.
- Cải tiến bố cục với sự trợ giúp của các quy tắc thiết lập nghiêm ngặt.
Tính thẩm mỹ của kiểu chữ có thể không phải là mục đích chính của những cuốn sách in của Gutenberg, nhưng ông thực sự đang tìm cách tạo ra "bản thảo lý tưởng". Những nỗ lực này còn được hỗ trợ thêm bởi những hình minh họa vẽ tay tinh xảo - được chế tác thêm sau khi in một cuốn sách theo yêu cầu của chính người mua.
Mặc dù mục tiêu ban đầu của nghệ thuật sắp chữ không phải là về kiểu chữ hay thiết kế, nhưng chính việc theo đuổi bản thảo hoàn hảo đã mở đường cho các tính năng sau này – bao gồm việc đưa số trang vào và áp dụng trang tiêu đề.
Bản phục dựng máy in Gutenberg (đặt tại Khoa Kiểu chữ và Truyền thông Đồ họa của Đại học Reading, Vương quốc Anh). Ảnh của Ben Mitchell
Việc thiếu sự công nhận trong kinh thánh Gutenberg không chỉ dừng lại ở việc nêu tên người in. Kiểu chữ được tạo ra cho Kinh thánh, giống như tất cả các yếu tố khác trong cuốn sách, chủ yếu tập trung vào truyền thống ghi chép và tối ưu hóa không gian.
Johannes dựa trên các bản chữ viết nghi thức của thời đại - Textura Quadrata, một dạng Blackletter. Đặc trưng là giãn cách chặt chẽ và không gian cô đọng, giúp giảm bớt các chất liệu được sử dụng trong việc tạo ra một cuốn sách in.
Liên quan đến vấn đề này, tên gọi khác của chữ Blackletter là chữ Gothic, chữ Gothic thường, “tiếng Anh cổ”, đôi khi còn được gọi là Fraktur. Fraktur là một kiểu chữ đáng chú ý trong số này, nhưng nó không đại diện cho toàn bộ nhóm kiểu chữ đen. Mặt khác, “Old English” không nên nhầm lẫn với tiếng Anh cổ (hoặc Anglo-Saxon). Theo thời gian, nhiều loại phông chữ blackletter đã xuất hiện, nhưng có thể xác định được bốn nhóm chính: Textura, Rotunda, Schwabacher và Fraktur.
Với bản chất thực tế của Gutenberg, không có gì ngạc nhiên khi ông không khẳng định kiểu chữ là của riêng mình bằng việc đặt cho nó một cái tên. Ngày nay, sự phát triển của phông chữ kỹ thuật số đã mang đến nhiều bản sao trung thực của kiểu chữ mà bạn có thể muốn xem qua: Gutenberg B, Gutenberg C, Bibel, họ phông chữ 1456 Gutenberg B42, 1454 Gutenberg Bibel, Gutenberg Textura,...
Bộ ký tự Gutenberg B.
Phông chữ gốc được Gutenberg sử dụng
Tài năng của Gutenberg được thể hiện rõ qua sự tận tụy của ông trong việc tái tạo cảm giác viết tay đặc trưng mà mọi bản thảo đều gợi lên ở người đọc thời đó.
In ấn đã đi xa đến mức kết hợp nhiều biến thể cho mỗi chữ cái để mô phỏng các nét chữ viết tay không đều, cũng như các chữ ghép và chữ cái kết hợp. Nhiều chữ ghép được Gutenberg sử dụng thậm chí còn không phổ biến trong Unicode ngày nay.
Sự thật thú vị: người ta tin rằng Gutenberg đã tạo ra gần 300 mẫu chữ khác nhau cho cuốn Kinh thánh gồm hai tập, dày 1.282 trang, xuất bản năm 1454-55.
Ở góc độ khoa học hơn, các bản sao còn sót lại cho chúng ta thấy các phép đo kiểu chữ sau:
- Kích thước in là 146 hoặc 147 mm cho mỗi 20 dòng trên các trang có 40 dòng trên một trang.
- Bản in được định dạng có kích thước 138-140 mm cho mỗi 20 dòng trên các trang có 42 dòng mỗi trang.
- Diện tích trang đánh máy có 40 dòng mỗi trang là 294 x 198 mm.
- Diện tích trang đánh máy có 42 dòng mỗi trang là 292 x 198 mm.
- Diện tích đánh máy của một trang đơn (fol. 310 recto) với 41 dòng có kích thước 284 x 195 mm.
Bố cục gần đúng của Kinh thánh Gutenberg
Tuy nhiên, phương pháp tạo chữ chính xác của Gutenberg vẫn chưa được biết đến và cho đến ngày nay vẫn là chủ đề gây tranh cãi đáng kể. Các nghiên cứu phổ biến cho thấy phương pháp này ít nhất cũng tương tự như phương pháp đục lỗ truyền thống đầu tiên được ghi chép lại hai thập kỷ sau đó (một phương pháp thống trị ngành in ấn cho đến năm 1900).
Các giả thuyết khác (không có tính thuyết phục) bao gồm:
- Nghiên cứu về sự bất thường trong kiểu chữ của Gutenberg, vào năm 2001, nhà vật lý Blaise Agüera y Arcas và thủ thư Paul Needham của Princeton, cho rằng phương pháp này có thể bao gồm việc in các hình dạng đơn giản để tạo ra các chữ cái theo phong cách "chữ hình nêm" trong một ma trận làm bằng vật liệu mềm, có thể là cát. Việc đúc kiểu chữ sẽ phá hủy khuôn và ma trận sẽ cần được tạo lại để tạo ra từng loại bổ sung.
- Nhà in và nhà sáng chế chữ thế kỷ 19 Fournier Le Jeune cho rằng Gutenberg có thể không sử dụng kiểu chữ đúc với ma trận có thể tái sử dụng, mà có thể là kiểu chữ gỗ được khắc riêng lẻ. Một đề xuất tương tự đã được Paul W. Nash đưa ra vào năm 2004.
- Năm 2004, giáo sư người Ý Bruno Fabbiani tuyên bố rằng khi kiểm tra Kinh thánh 42 dòng, người ta phát hiện ra sự chồng chéo của các chữ cái, điều này cho thấy Gutenberg không sử dụng kiểu chữ rời mà sử dụng toàn bộ các tấm chữ được làm từ một hệ thống giống như máy đánh chữ hiện đại, trong đó các chữ cái được đóng dấu vào tấm chữ rồi sau đó được dùng để in.
Máy in Gutenberg được tái tạo, đặt tại Khoa Nghệ thuật sắp chữ và Truyền thông đồ họa tại Đại học Reading, Vương quốc Anh. Ảnh của Ben Mitchell
Quy tắc sắp chữ của kiểu chữ kinh thánh Gutenberg
Kinh thánh Gutenberg không được sắp chữ theo trình tự đơn giản từ trang đầu đến trang cuối. Các nghiên cứu về sắp chữ của các bản sao còn sót lại chỉ ra các dạng nhất quán - nhiều khả năng được phát triển để hợp tác tốt hơn giữa những người sắp chữ tham gia vào bản in.
Phông chữ B42 Gutenberg bao gồm khoảng 270 kiểu - 6 dấu câu, khoảng 55 kiểu cơ bản, 60 chữ ghép, 120 chữ viết tắt và các kiểu chữ liền kề - để những người đương thời quen đọc bản thảo có thể thấy các trang in quen thuộc.
Một số quy tắc sắp chữ bao gồm:
- Dấu câu chính là dấu chấm (.) theo sau là chữ in hoa;
- Không có ngoại lệ, dấu hai chấm (:) và dấu giữa in hoa (·) được theo sau bởi một chữ cái thường, và dấu chấm hỏi (?) được theo sau bởi một chữ cái viết hoa;
- Một âm tiết thường được tách thành hai dòng khác nhau, nhưng không bao giờ được tách sang cột tiếp theo hoặc trang tiếp theo;
- Trong hầu hết các bản sao, chữ in hoa thường được đánh dấu bằng nét đỏ bằng tay;
- Tiêu đề chạy của mỗi cuốn sách không được in. Trong hầu hết các bản sao, chúng được chèn thủ công vào đầu mỗi ô mở;
- Quy tắc thiết lập của B42 về việc sử dụng các chữ cái liền kề cũng thường tuân theo quy tắc của các bản thảo được viết bằng Textura;
- Mặc dù một số bản thảo có quy tắc sử dụng chữ cái dài hơn hoặc ngắn hơn trong các chữ ghép đôi như “ff” và “ss”, nhưng kiểu chữ Gutenberg B42 không tuân theo quy tắc nào như vậy.
Chi tiết từ Kinh thánh Gutenberg, một phiên bản có niên đại khoảng năm 1455-56
Các phiên bản dừng-ép (stop-press) của Kinh thánh Gutenberg
Tuy nhiên, trong quá trình tìm kiếm sự đối chiếu, những điểm bất thường trong toàn bộ các bản sao Kinh thánh Gutenberg đã được kiểm tra thêm với sự trợ giúp của công nghệ kỹ thuật số. Kết quả ủng hộ mạnh mẽ cho giả thuyết rằng các biến thể dừng in được thực hiện ở giai đoạn đầu trong quá trình in của mỗi trang và chỉ một lần.
Một số bằng chứng cho thấy việc sửa lỗi khi dừng in được thực hiện bởi từng nhóm in chứ không phải một người hiệu đính phụ trách tất cả các tờ in.
Những biến thể dừng-ép này có thể được phân loại thành chín loại.
- Thay đổi khoảng cách
- Đảo ngược một kiểu chữ
- Các hình dạng khác nhau của cùng một chữ cái
- Sửa lỗi dấu câu
- Thay đổi chữ hoa/thường
- Sử dụng cách viết tắt
- Viết sai chính tả
- Phân chia từ
- Thêm từ
Hơn cả một cuốn sách…
Sẽ là quá tham vọng khi khẳng định rằng Gutenberg là cha đẻ của kiểu chữ và sách in. Trên thực tế, đó là một loạt các sự kiện trong suốt lịch sử loài người dẫn đến sự phát triển của kiểu chữ trong in ấn.
Tuy nhiên, việc đặt ra câu hỏi này cũng là điều tự nhiên:
Nếu không có tầm nhìn của Gutenberg về sản xuất hàng loạt và cuộc Cách mạng in ấn sau đó, liệu châu Âu có bị chậm trễ nghiêm trọng trong thời kỳ Khai sáng không?
Chúng tôi hy vọng bạn sẽ thích hành trình hồi tưởng ngắn ngủi này. Hãy thoải mái khám phá nghệ thuật chữ hiện đại với mọi sự đa dạng của nó tại Fontfabric.
0 Bình luận:
Đăng nhận xét